Πίσω από κάθε μηχάνημα, μία ανθρώπινη ζωή: Η σημασία της ασφάλειας στον χώρο εργασίας

α. κίνδυνοι που προέρχονται από τις κτιριακές δομές όπως π.χ. ένα πατάρι, μια σκάλα, ελλιπής φωτισμός, κακός αερισμός, επικίνδυνη ηλεκτρική εγκατάσταση
β. κίνδυνοι που προέρχονται από την παραγωγική διαδικασία όπως π.χ. από τη χρήση εργαλείων, οδήγηση, θόρυβος, μη εργονομικές θέσεις εργασίας κλπ.
Ένα μέρος των κινδύνων οφείλεται στην αρχική κατασκευή του κτιρίου ή στην αλλαγή χρήσης του χωρίς τις κατάλληλες μελέτες και τροποποιήσεις. Αιτίες των κινδύνων της παραγωγικής διαδικασίας είναι η έλλειψη αρχικής μελέτης στο σχεδιασμό, η ελλιπής συντήρηση του εξοπλισμού αλλά και η άγνοια!

Η άγνοια και η παντελής έλλειψη σχεδιασμού που να ενσωματώνει πρακτικά την ασφάλεια και την υγεία κυρίως στους χώρους των εργαστηρίων είναι και ένα αποτέλεσμα της αλλαγής της νομοθεσίας από το 2012 και μετά που είχαν ως βασικό σκοπό την καταπολέμηση της γραφειοκρατίας και τη δημιουργία επιχειρήσεων μόνο με μια υπεύθυνη δήλωση.

4. Τι προβλέπει η ελληνική και η ευρωπαϊκή νομοθεσία για την ασφάλεια στον βιομηχανικό εξοπλισμό;

Η πρώτη συνολική προσπάθεια για την ενσωμάτωση της υγείας και της ασφάλειας σε όλους τους χώρους εργασίας έγινε το 1985 με το νόμο 1568. Μέχρι τότε υπήρξαν νομοθετικές παρεμβάσεις που αφορούσαν μεμονωμένους κλάδους όπως π.χ. η βιομηχανία. Μετά το 1985 η νομοθεσία ενσωματώνει τις ευρωπαϊκές οδηγίες και γίνεται περισσότερο αυστηρή.

Όσον αφορά το βιομηχανικό εξοπλισμό κάθε νέο σύστημα πρέπει να έχει δήλωση συμμόρφωσης CE από τον κατασκευαστή, να συντηρείται σύμφωνα με τις προδιαγραφές του και ενδεχομένως να πρέπει να υπόκειται σε ελέγχους από ανεξάρτητο φορέα πιστοποίησης.

5. Πόσο συχνά πρέπει να γίνεται συντήρηση και ποιοι είναι οι βασικοί έλεγχοι ασφαλείας σε ένα εργοστάσιο;

Η συντήρηση του μηχανολογικού εξοπλισμού είναι υποχρεωτική. Η περιοδικότητα της και οι μέθοδοι συντήρησης ορίζονται από τον κατασκευαστή κάθε μηχανήματος στο εγχειρίδιο χρήσης και λειτουργείας που είναι υποχρεωμένος να παραδώσει στον αγοραστή.

Υπάρχουν διάφορες μέθοδοι και τακτικές συντήρησης που ακολουθούνται στη βιομηχανία και όλες περιλαμβάνουν το λειτουργικό έλεγχο των διατάξεων ασφαλείας, τη λίπανση και τον καθαρισμό των κινούμενων μερών καθώς και την αντικατάσταση των φθαρμένων εξαρτημάτων. Από εκεί και πέρα μπορούν να χρησιμοποιηθούν και άλλες μέθοδοι που περιλαμβάνουν προγνωστικούς ελέγχους ή εκτίμηση κύκλου ζωής ενός εξαρτήματος και προληπτική αντικατάσταση.

Κάθε βιομηχανία είναι υποχρεωμένη να έχει θεωρημένο βιβλίου ελέγχου και συντήρησης του εξοπλισμού που υπογράφεται από μηχανολόγο μηχανικό σε μηνιαία βάση.
Πέραν όμως τις υποχρεωτικότητας της συντήρησης του εξοπλισμού θα ήθελα να τονίσω πως η παγκόσμια τάση είναι να δίνεται μεγάλη βαρύτητα στη συντήρηση με σκοπό την πρόληψη αστοχιών λαμβάνοντας υπόψη και τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Οι λόγοι είναι προφανής και έχουν να κάνουν με την παραγωγικότητα αλλά και το marketing πλέον ενός οργανισμού.

6. Πόσο μεγάλο ρόλο παίζει ο ανθρώπινος παράγοντας στα εργατικά ατυχήματα;

Σαφώς και παίζει ρόλο ο ανθρώπινος παράγοντας και για να το αναλύσω λίγο περισσότερο παίζει ρόλο η ηλικία, η εκπαίδευση και σίγουρα η κοινωνική θέση ενός εργαζόμενου. Έχει παρατηρηθεί ότι οι νεότεροι σε ηλικία εργαζόμενοι, οι μετανάστες πρώτης γενιάς και οι άνθρωποι με τα μεγαλύτερα οικονομικά προβλήματα είναι εκτεθειμένοι περισσότερο στον εργασιακό κίνδυνο. Επίσης σε παρόμοια κατάσταση είναι κι ένας ηλικιωμένος εργαζόμενος αν κάνει εργασίες που απαιτούν καλά αντανακλαστικά, εκπαίδευση σε σύγχρονα συστήματα χειρισμού ή αν η εργασία του είναι εντατική.

7. Υπάρχει επαρκής εκπαίδευση για τους εργαζόμενους στον τομέα της ασφάλειας; Πού εντοπίζονται τα κενά;

Θεωρώ ότι στον τομέα της εκπαίδευση του προσωπικού γενικότερα, όχι μόνο σε θέματα υγείας και ασφάλειας δεν είμαστε σε καλό επίπεδο. Παρά τις προσπάθειες που γίνονται και τις επιδοτήσεις που υπάρχουν για διάφορα σεμινάρια τα αποτελέσματα δεν είναι κατά τη γνώμη μου ικανοποιητικά αν και δεν έχω υπόψη μου κάποια έρευνα ή σύγκριση με παλαιότερες τακτικές.

Η πεποίθηση μου βασίζεται στο γεγονός ότι το μοντέλο εκπαίδευσης με τη μορφή εισήγησης που γίνεται στα σεμινάρια από εξειδικευμένους εκπαιδευτές μεν αλλά που δεν έχουν καθημερινή τριβή με το συγκεκριμένο εργασιακό χώρο που θα διδάξουν, είναι παρωχημένο και δεν εμπνέει τον εργαζόμενο. Ο εργαζόμενος κατά τη γνώμη μου πάντα θα επηρεαστεί από το παράδειγμα του εργοδότη, του προϊσταμένου και του συναδέλφου που έχει μεγαλύτερη προϋπηρεσία.

Στην πράξη παρατηρούμε πολλές φορές εργαζόμενους να μην εφαρμόζουν πρωτόκολλα ασφαλείας και να μη χρησιμοποιούν μέσα ατομικής προστασίας επειδή έχουν υποεκτιμήσει τον κίνδυνο ή επειδή θεωρούν ότι αυτές οι διαδικασίες είναι χρονοβόρες και υπερβολικά αυστηρές.

8. Πώς μπορεί να καλλιεργηθεί κουλτούρα ασφάλειας σε ένα τεχνικό ή βιομηχανικό περιβάλλον;

Καταρχάς πρέπει όλοι οι εμπλεκόμενοι (κράτος, εργοδότες, εργαζόμενοι και καταναλωτές) να συνειδητοποιήσουν την αξία ασφάλειας σε ένα εργασιακό περιβάλλον. Στο σημερινό περιβάλλον με υποστελεχωμένη την επιθεώρηση εργασίας, σε συνθήκες άκρατου οικονομικού ανταγωνισμού μεταξύ των εταιρειών αλλά και με αυξημένη την κουλτούρα του ατομισμού στους καταναλωτές δε μπορεί να καλλιεργηθεί και να εδραιωθεί η κουλτούρα ασφάλειας και υγείας στον εργασιακό χώρο.

Από τη στιγμή που θα γίνει αντιληπτή η αξία ενός ασφαλούς εργασιακού περιβάλλοντος θεωρώ δεδομένο πως κάθε ομάδα και για δικούς της λόγους θα πιέσει προς αυτή την κατεύθυνση.

9. Ποιες σύγχρονες τεχνολογίες βοηθούν στη βελτίωση της ασφάλειας στον χώρο εργασίας;

Οι σύγχρονες τεχνολογίες μπορούν να βοηθήσουν έμμεσα στην βελτίωση της ασφάλειας στο εργασιακό περιβάλλον. Για παράδειγμα με βελτιωμένες τεχνικές συντήρησης του μηχανολογικού εξοπλισμού ή η χρήση οργάνων ανίχνευσης αστοχιών είναι δεδομένο πως θα μειωθούν τα ατυχήματα που οφείλονται στην αστοχία ενός εξαρτήματος.

Αν ανατρέξουμε στο παρελθόν θα δούμε πως η χρήση περονοφόρων μείωσε τις μυοσκελετικές παθήσεις και τα ατυχήματα κατά τη μεταφορά φορτίων ή χρήση κινητών τηλεφώνων σε συνδυασμό με τις έξυπνες λειτουργίες μπορεί να βοηθήσουν στη μείωση των μετακινήσεων και κατά συνέπεια των τροχαίων ή στον εντοπισμό ενός εργαζομένου που βρίσκεται σε κίνδυνο.

Δε μπορούμε όμως να παραβλέψουμε και νέους που κρύβουν τα νέα τεχνολογικά μέσα, οι οποίοι αυτή τη στιγμή δεν έχουν εκτιμηθεί. Κάνοντας και πάλι μια ανασκόπηση στο παρελθόν διαπιστώνουμε πως τα περνοφόρα θεωρούνται μια πηγή κινδύνων αλλά και η κακή χρήση ενός κινητού τηλεφώνου εγκυμονεί κινδύνους.

10. Πώς η τεχνητή νοημοσύνη ή τα ρομποτικά συστήματα μπορούν να συμβάλλουν στη μείωση ατυχημάτων;

Και σε αυτή την περίπτωση θα οδηγηθούμε σε μείωση εργατικών ατυχημάτων αλλά με έμμεσο τρόπο αφού θα μειωθεί η ανθρώπινη παρουσία σε χειρωνακτικά και επικίνδυνα επαγγέλματα. Κι εδώ όμως δεν πρέπει να παραβλέψουμε πιθανούς κινδύνους που θα προέλθουν από αυτή την τεχνολογία.

11. Υπάρχουν τομείς με ιδιαίτερα υψηλό ρίσκο; Πώς αντιμετωπίζονται αυτοί οι κίνδυνοι;

Βάσει ερευνών ο πιο επικίνδυνος κλάδος είναι των κατασκευών. Οι αιτίες έχουν να κάνουν με το γεγονός ότι το εργασιακό περιβάλλον δεν είναι σταθερό αφού κάθε φορά τα συνεργεία εργάζονται σε διαφορετικό χώρο, ενδεχομένως και με διαφορετική σύνθεση λόγω της επισφάλειας στις εργασιακές σχέσεις. Όλα τα παραπάνω έχουν και ως αποτέλεσμα αυτές οι εργασίες να γίνονται από εργαζομένους που δεν είναι σε θέση να διεκδικήσουν τα δικαιώματα τους και να θέτουν πιο εύκολα τον εαυτό τους σε κίνδυνο. Επίσης σε αυτό τον κλάδο η εργασία είναι πιο εντατική, οι υπερωρίες περισσότερες και μην παραλείψουμε ότι οι εργαζόμενοι εκεί κινδυνεύουν και από την εργασία των άλλων συνεργείων.

Όσον αφορά τα δηλωμένα εργατικά ατυχήματα, αξίζει να σημειωθεί πως θεωρητικά καταγράφονται μόνο όσα αφορούν εργαζομένους με εξαρτημένη σχέση εργασίας, δηλαδή σε αυτά δε συμπεριλαμβάνονται οι εργοδότες που και αυτοί συμμετέχουν στην παραγωγική διαδικασία, οι ελεύθεροι επαγγελματίες που εργάζονται ως εργολάβοι και φυσικά οι ανασφάλιστοι εργαζόμενοι.

Στα τεχνικά έργα υπάρχουν υπεύθυνοι εργοταξιάρχες, υπεύθυνοι έργου και τεχνικοί ασφαλείας που φροντίζουν στην τήρηση της νομοθεσίας για την υγεία και την ασφάλεια αλλά δυστυχώς ο χώρος είναι άκρως ανταγωνιστικός, η παρουσία των ελεγκτικών μηχανισμών του κράτους είναι μικρή αλλά και η νομοθεσία δεν είναι ικανή να προστατέψει έναν οικονομικά ευάλωτο εργαζόμενο που έχει μετατραπεί σε ελεύθερο επαγγελματία.

12. Πώς διαχειρίζεστε την περίπτωση βλάβης κρίσιμου εξοπλισμού που μπορεί να οδηγήσει σε ατύχημα;

Κάθε χειριστής ενός μηχανήματος πρέπει να εκπαιδευτεί, ώστε να του γίνει βίωμα να ελέγχει τις ασφαλιστικές διατάξεις του μηχανήματος πριν ξεκινήσει την εργασία του. Σε περίπτωση που δε λειτουργεί κάποια από αυτές πρέπει να ειδοποιήσει άμεσα τον προϊστάμενο του και τον τεχνικό ασφαλείας για να εκτιμήσουν τον κίνδυνο και να ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα.
Σε περίπτωση που υπάρχουν εμφανή σημάδια της φθοράς π.χ. ενός συρματοσχοίνου ή μιας συγκόλλησης φροντίζουμε στην αντικατάσταση ή την επισκευή πριν η κατάσταση γίνει επικίνδυνη. Για να εντοπιστούν αυτές οι περιπτώσεις, ο μηχανισμός πρέπει να υπόκειται σε τακτική συντήρηση. Επιπλέον η χρήση εξοπλισμού όπως οι υπέρηχοι μπορούν να διαγνώσουν εσωτερικές ρωγμές και να γίνει η αποκατάσταση πριν οδηγηθούμε σε επικίνδυνη κατάσταση.

13. Όταν προκύψει ένα ατύχημα, ποια είναι τα βήματα που ακολουθούνται τεχνικά και οργανωτικά;

Αρχικά πρέπει να δοθούν οι πρώτες βοήθειες στον παθόντα και να μεριμνήσουμε για τη μεταφορά του σε νοσοκομείο. Κάθε ατύχημα πρέπει να δηλώνεται άμεσα στην επιθεώρηση εργασίας και στο πλησιέστερο αστυνομικό τμήμα. Η εργασία σε αυτό το χώρο πρέπει να σταματήσει άμεσα και αν το ατύχημα είναι σοβαρό πρέπει να τηρηθούν όλα τα στοιχεία αναλλοίωτα μέχρι να γίνει αυτοψία από την αστυνομία και την επιθεώρηση εργασίας.
Ο τεχνικός ασφαλείας οφείλει να ερευνήσει τα αίτια του ατυχήματος και να προτείνει λύσεις, ώστε να μην επαναληφθεί. Η καταγραφή και η ανάλυση του ατυχήματος γίνεται στο βιβλίο ατυχημάτων που οφείλει να έχει κάθε επιχείρηση.

14. Πόσο βοηθούν οι αναλύσεις κινδύνου και τα συστήματα καταγραφής περιστατικών στην αποτροπή μελλοντικών ατυχημάτων;

Η γραπτή εκτίμηση επαγγελματικού κινδύνου (Γ.Ε.Ε.Κ.) εκτός από υποχρεωτική διαδικασία σε κάθε επιχείρηση είναι και ένα χρήσιμο εργαλείο που βοηθάει στον εντοπισμό των κινδύνων και την αντιμετώπιση τους. Φυσικά δεν είναι εύκολο να εντοπιστούν και να εκτιμηθούν σωστά όλοι οι κίνδυνοι και για αυτό η Γ.Ε.Ε.Κ. πρέπει να αναθεωρείται ανά τακτά διαστήματα και κυρίως μετά από ένα ατύχημα.
Μια άλλη μέθοδος που δεν είναι υποχρεωτική αλλά εφαρμόζεται σε μερικές επιχειρήσεις είναι η καταγραφή και ανάλυση των παραλίγο ατυχημάτων. Για παράδειγμα ένας εργαζόμενος γλίστρησε σε μια σκάλα αλλά δεν έπεσε αφού κρατήθηκε από την κουπαστή. Αυτό το γεγονός πρέπει να αναφερθεί στον τεχνικό ασφαλείας, να καταγραφεί και να ερευνηθεί. Εκεί μπορεί να αποδειχθεί ότι η σκάλα δεν είχε σωστή κλίση ή ότι ο εργαζόμενος μιλούσε στο κινητό ή ότι ήταν κουρασμένος κλπ. Αφού εντοπιστούν οι αιτίες, ο τεχνικός ασφαλείας θα προτείνει λύσεις π.χ. τοποθέτηση αντιολισθητικών μεμβρανών, υποχρεωτικά διαλείμματα κλπ ώστε να μην προκύψει παρόμοιο συμβάν στο μέλλον το οποίο μπορεί να έχει πιο σοβαρές επιπτώσεις

15. Εσείς προσωπικά, πώς αντιλαμβάνεστε την ευθύνη σας ως μηχανολόγος σε σχέση με την ανθρώπινη ζωή;

Επειδή το είδος της εργασίας μου σχετίζεται με την ασφάλεια των εργαζόμενων αλλά και κάθε χρήστη μηχανολογικού εξοπλισμού θεωρώ ότι έχω χρέος να κάνω περισσότερα για να ευαισθητοποιήσω τους εργαζόμενους να είναι πιο απαιτητικοί σε θέματα που αφορούν τη δική τους ασφάλεια και των συναδέλφων τους αλλά και ως πελάτες να λαμβάνουν υπόψη τις συνθήκες παραγωγής των προϊόντων ή υπηρεσιών που αγοράζουν. Το ίδιο ισχύει και για τους εργοδότες αφού οι μικρομεσαίοι επιχειρηματίες είναι και οι ίδιοι εργαζόμενοι και εκτεθειμένοι σε παρόμοιους κίνδυνούς με το προσωπικό τους. Τέλος θεωρώ ότι πρέπει να συμβάλω για να αναδειχθούν έρευνες που δείχνουν τα κέρδη, υλικά και άυλα από τη δημιουργία κουλτούρας ασφάλειας και υγείας στην εργασία.

16. Ποιο είναι το πιο σημαντικό μήνυμα που θα δίνατε σε εργοδότες και εργαζόμενους για την ασφάλεια στην εργασία;

Ο εργαζόμενος οφείλει να επιστρέψει στο σπίτι του και στους δικούς τους όπως ακριβώς πήγες στην εργασία, δηλαδή υγιής και αρτιμελής.
Ο εργοδότης πρέπει να πιστέψει πως το μεγαλύτερο κεφάλαιο στην επιχείρηση του είναι ο εργαζόμενος και πρέπει να είναι σε προτεραιότητα η υγεία και η ασφάλεια του προσωπικού. Επίσης ακόμη και με ψυχρή τεχνοκρατική σκοπιά να δει το θέμα θεωρώ ότι είναι προς το συμφέρον του η δημιουργία ενός ασφαλούς εργασιακού περιβάλλοντος αφού σε περίπτωση σοβαρού ατυχήματος εκτός από τις οικονομικές και ποινικές κυρώσεις θα έχει να διαχειριστεί την απροθυμία των άλλων εργαζομένων για εργασία αλλά και τη δυσφήμιση στον ανταγωνισμό. Δε πρέπει να μας διαφεύγει η ταχύτητα με την οποία διαδίδονται πλέον τα νέα αλλά και η επένδυση των πολυεθνικών στο marketing, την εταιρική κοινωνική ευθύνη κλπ.